Şebeteria’dan Palu’ya
Şebeteria, Romanapolis, Asmosata, Arsamosata, Arşemşat, Şimşat, Aşmuşat,
Sumaysat, Sümeysat ve Palu…Palu’nun ilk yerleşim merkezi olan Yarımca köyünün
karşısındaki Haraba / Kharaba (Örencik) köyü yakınında Şimşat Kalesi denilen
kalıntılar arasında bulunan tarihsel bir kent; Bizans çağında Asmosata diye
anılmıştır. Asmosata adı, Ermeni ağzında Aşmuşat’a dönmüştür. Süryaniler kente
Arşemşat, Araplar ise Şimşat, Sumaysat, Sümeysat diyorlardı. Kent, Palu’nun
güneybatı yakınında Murat Irmağı’nın güney kıyısında idi. Arsamosata vb. adların
öz biçiminin ne olduğu, hangi dilden geldiği, türediği, öğeleri, anlamı tesbit
edilememiştir. Ancak bu adlar, kıyısında bulunduğu Murat suyunun o çağdaki adı
Arsania’nın da içinde yer aldığı Arsa (akan) kök süzcüğünden türetilmiş
olabilir.
Palu kelimesinin aslı Balu olup, Rum ağzında Balouos’du. Balabitene ise Elazığ
ile Çapakçur/Bingöl arasında olan Palu yöresinin adıdır. Balabitene, adının bir
anlamı tesbit edilmiş olmayıp, yörenin Kappadokia dilinden gelme adı
Hellenleştirilerek oluşan bir melez ad olabilir. “Balaba yöresinin yurdu”
anlamıyla ortaya çıkmıştır ve bunun Balabitis (Balaba Yöresi) bölümü de Ermeni
ağzında Bahakhovit’e dönmüştür.
Palu, bölgenin bilinen tarihinden Urartular dönemine kadar Sümerler, Sabarular,
Hurriler, Hititler, Asurlular gibi çeşitli medeniyetlerin hakimiyetinde
kalmıştır. Urartu kralı Menua tarafından fethedilen bölge içinde Palu, Menua’nın
başkenti ve gözdesi olmuştur.
Urartulardan sonra Palu, yine bölge tarihi itbariyle iskitler, Medler, Persler,
Partlar, Romalılar, Sasaniler, Bizanslılar, Müslüman Araplar, Emeviler,
Abbasiler, Hamdaniler, Büveyhoğulları, ve Mervaniler hakimiyetinde kalmıştır.
Selçuklu akınlarından sonra Çubukoğulları, beylik temelini Palu’da atmış ve
Palu, beylik merkezi olmuştur. Yine Belek Gazi Palu’yu kendine beylik merkezi
olarak seçmiştir.
Harezmliler, Dulkadiroğulları, Akkoyunlular, Safeviler hakimiyetinde kalan Palu,
Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı hakimiyetine “Palu Hükümeti” statüsünde
imtiyazlı olarak girmiştir. Palu bu imtiyazlı statüsünü tanzimat dönemine kadar
devam ettirmiştir.
